Era filmowych gier, a zmierzch komiksu? Hollywood szuka nowej żyły złota

Dla Hollywood od dawien dawna paliwem dla budowania wielkich widowisk są kulturowe mity. Elementy tożsamości, symbolizmu, zmieszane z archetypami są źródłem zbiorowej wyobraźni. Nie ważne, czy był to Dziki Zachód, czy odległe galaktyki — w centrum tych historii stał człowiek i jego droga. Wiedziano, dokąd podążyć, żeby sprzedać bilet, popcorn i garść emocji. Ale żadna era nie trwa wiecznie. Przez ostatnie dwadzieścia lat w Fabryce Snów dominował komiks, dostarczając do przetworzenia opowieści większych niż życie, czyniąc z głównych bohaterów nie tyle ludzi, co nadludzi. Dziś jednak widać pierwsze zabrudzenia na ich pelerynach. Widzowie coraz częściej wzruszają ramionami ze znużenia, a studia rozglądają się za nowym żelazem, które będzie się kuło tak długo, jak długo będzie gorące. I wygląda na to, że znaleźli je tam, gdzie emocje są jeszcze żywsze – w grach wideo.

Złota era komiksu – i jej zmierzch

Czy to powolny koniec komiksowej ery w kinie? Nie sądzę, ale na pewno coś się poważnie zatrząsało w tych posadach. Świadczą o tym nie tylko wyniki finansowe dwóch ostatnich widowisk opartych na komiksie — Kapitana Ameryki 4 oraz Thunderbolts* - ale także tych wcześniejszych, jak trzeci Ant-Man. Ale warto cofnąć się do początku tej historii. Choć dobre i lubiane adaptacje komiksów zdarzały się wcześniej – w latach 90. (seria Batman), a nawet 80. i 70. (Superman) – to właśnie Iron Man z 2008 roku okazał się prawdziwym przełomem. Ten film nie był rewolucją artystyczną, ale… marketingową. Otworzył zupełnie nowy rozdział w hollywoodzkiej produkcji rozrywkowej. To od niego zaczęło się coś, co dziś nazywamy Marvel Cinematic Universe – fenomen kulturowy i biznesowy, który przez lata rósł w siłę, dzieląc się na fazy i przyciągając miliony widzów do kin.

Co ciekawe, w tym samym roku swoją premierę miał Mroczny Rycerz Christophera Nolana – film, który udowodnił, że o superbohaterach można opowiadać z powagą, dramatyzmem i artystycznym zacięciem. Nolan pokazał, że komiks może wejść na salony – nie tylko dzięki świetnemu rzemiosłu, ale i dzięki nagrodom. Heath Ledger otrzymał pośmiertnego Oscara, a sam film był nominowany do najważniejszych kategorii. I choć Iron Man obrał zupełnie inną drogę – bardziej rozrywkową, lekką, nasączoną humorem i duchem Kina Nowej Przygody – to właśnie ten ton okazał się skuteczniejszy w przyciąganiu masowej publiczności.

Kulminacja i Koniec gry

Od Iron Mana wszystko zaczęło się układać niczym misternie skonstruowana układanka. Kolejne filmy zaczęły się ze sobą łączyć, tworząc sieć powiązań fabularnych przypominającą serialową narrację. Aby w pełni zrozumieć jedno dzieło, widz musiał znać pozostałe – nie tyle komiksy, ile filmy MCU. A jak do tego doszły jeszcze seriale, sieć zaczęła powiększać się do imponujących rozmiarów, wywołujących o niejednego ból głowy. U swych podstaw był to jednak genialny chwyt marketingowy, który przyniósł kulminacyjny efekt w 2019 roku, wraz z premierą Avengers: Koniec gry. To wtedy wydarzyło się coś absolutnie wyjątkowego. Film stał się globalnym wydarzeniem, a Thanos – główny antagonista – okazał się na tyle fascynującą postacią, że twórcy pozwolili mu na częściowe zwycięstwo. Nie bali się uśmiercać bohaterów, a widzowie przejęli się ich losem bardziej niż kiedykolwiek wcześniej. Zaryzykuję stwierdzenie: nigdy wcześniej i nigdy później kino superbohaterskie nie poruszyło widzów w takim stopniu. Było to szczytowe osiągnięcie – i zarazem początek końca.

Po takim sukcesie trudno było utrzymać tempo. Owszem, powstawały kolejne odsłony Thora, Spider-Mana, czy Strażników Galaktyki, ale dało się wyczuć, że nowe konflikty są pretekstowe, a stawki nieporównywalnie niższe. Kapitan Marvel, czy Eternals nie były filmami złymi – ale nie potrafiły już wzbudzić tego samego zaangażowania. Co gorsza, coraz głośniej zaczęto mówić o zmęczeniu materiału, o przesycie, który nie pozwalał już cieszyć się formą, niegdyś tak świeżą i ekscytującą. Kolosa na glinianych nogach zaczęły dręczyć problemy – nie tyle artystyczne, ile emocjonalne. Widzowie po prostu przestali czuć się częścią czegoś wyjątkowego. Coraz mniej osób oglądało każdy film na bieżąco, coraz mniej osób czekało z zapartym tchem na kolejne premiery. Stojący na czele tego projektu Kevin Feige popełnił jeden, kluczowy błąd — nie znał umiaru.

DC: chaos, przebłyski i nowe otwarcie

A jak na tym tle radziła sobie konkurencja? DC było i nadal jest zupełnie innym przypadkiem – czasem wręcz dziwniejszym. W czasie, gdy najważniejszym aktorem tego spektaklu był Zack Snyder, wszystko miało jako taki kierunek i pomysł. Człowiek ze stali był otwarciem chłodniejszym, poważniejszym, nieco majestatycznym – zupełnie odmiennym od marvelowskiego luzu. Ale później coś się zepsuło. Warner Bros. zaczęło kopiować Marvela – i powstały potworki, jak Liga Sprawiedliwości. Próby ratowania sytuacji przyniosły niespodziewane efekty: Aquaman był zaskakująco przyjemnym widowiskiem, a Legion samobójców – dziwnym, złym, ale intrygującym filmem, który potem… nakręcono na nowo. James Gunn, flirtujący wcześniej z Marvelem, dostał szansę na swoją wersję. Kuriozum było ponowne wydanie Ligi Sprawiedliwości w wersji reżyserskiej Zacka Snydera – dowód na to, że studio samo nie wiedziało, czego chce.

W tym chaosie The Batman z 2022 roku wydaje się dziełem osobnym. Reżyser Matt Reeves zaproponował własną wizję, mroczniejszą, bardziej kameralną, detektywistyczną. Robert Pattinson stworzył postać innego Batmana – nie bożyszcza tłumów, lecz człowieka z problemami. Film przypominał trochę to, co lata temu zrobił Tim Burton – czyli pozwolenie artyście na własną interpretację ikonicznego bohatera. I choć projekt miał pozostać autonomiczny, możliwe, że i on zostanie wchłonięty przez nowe DCU. Dziś wspomniany James Gunn i Peter Safran próbują posprzątać ten bałagan i zapowiedzieli nowe otwarcie w postaci Supermana. Czy to się uda? Szczerze – mam wątpliwości. Ten pociąg mógł już dawno odjechać. Ale to temat na inną dywagację, na ocenę nowego projektu przyjdzie jeszcze czas, już teraz jednak wysyła on pewne sygnały ostrzegawcze.

Niepewna przyszłość i nowy gracz

Jesteśmy już po premierze Kapitan Ameryka: Nowy Wspaniały Świat i Thunderbolts. Oba filmy nie przyniosły oczekiwanych zysków, nie rozgrzały widzów, nie wniosły nic świeżego. Przed nami jeszcze Fantastyczna 4: Pierwsze kroki, która jest dla Marvela tym, czym Superman dla DC — przekonamy się, czy będzie to łabędzi śpiew uniwersum, czy może jego kamień milowy. Rozwiązaniem może okazać się produkowanie nieco mniejszych widowisk, o nie mniejszym potencjale. Nawet Bob Iger, szef Disneya, głośno mówi o konieczności zmniejszania budżetów, bo – jak sam przyznaje – te filmy po prostu nie są w stanie na siebie zarobić. To nie jest jeszcze oficjalny koniec komiksowego kina (mam na myśli głównie tego amerykańskiego, bo najwyraźniej Argentyńczycy dopiero teraz odkrywają potencjał komiksowy do adaptacji). Ale trudno dziś nie odnieść wrażenia, że złota era dobiegła końca i jesteśmy właśnie w fazie przestawiania akcentów. Na horyzoncie pojawił się jednak nowy gracz.

Gier jako pokrewnym komiksowi i filmowi źródle kulturowych mitów przedstawiać tutaj nie będę, bo myślę, że nie trzeba. Hollywood przez lata jednak nie bardzo wiedziało, jak z tego źródła czerpać, ale ostatnie lata pokazały, że znaleziono na gry metodę i odkryto koniunkturę. Historia filmowych adaptacji gier wideo zaczyna się i kończy – przynajmniej symbolicznie – na Super Mario Bros. Film z 1993 roku, który miał otworzyć przed kinem nowy rozdział, okazał się spektakularną porażką. Próbując w dziwaczny sposób przenieść kolorowy, umowny świat Nintendo do mrocznej, cyberpunkowej rzeczywistości, twórcy stracili z oczu to, co było sednem gry — frajdę. Produkcja zaliczyła finansową klapę i zraziła Hollywood do ekranizacji gier na długie lata. 30 lat później, w 2023 powstawała animacja o tym samym tytule i zapoczątkowała już zgoła inną historię.