Curtiss w obronie inteligencji

Trzeci z mojego cyklu felietonów już zupełnie luźno nawiązuje do pierwotnego tematu, jakim była jakość polskich lokalizacji. Jednak wiąże się w pewnym stopniu ze sprawami poruszonymi w poprzednich odsłonach. W końcu zaangażowanie intelektualne jest niezbędne przy pracach takich jak dubbing czy tłumaczenia, jeśli mają one być coś warte. Do stworzenia tej opowieści natchnęła mnie lektura. I to bynajmniej nie lekkiej książki do pociągu, czego zaraz dowiodę. Była to biografia znanego fizyka, zatytułowana: Pan raczy żartować, panie Feynman. Przeczytałem ją jednym tchem i nie mogłem wyjść z podziwu dla osoby Richarda P. Feynmana. Jednak niniejszy tekst nie jest recenzją owej książki (chociaż gorąco ją polecam). Dick Feynman był fizykiem – teoretykiem. Brał udział między innymi w pracach nad Projektem Manhattan. W 1965 roku otrzymał Nobla za pracę na temat elektrodynamiki kwantowej. Oprócz tego: przez jakiś czas występował w tak zwanej ławicy (zespole muzyków brazylijskich, grających sambę); grał również na bongosach, rysował, zajmował się matematyką Majów, amatorsko (i okazjonalnie) bywał włamywaczem, naprawiał radia, recenzował szkolne podręczniki... Po prostu człowiek – orkiestra. Piszę o tym wszystkim, żebyście zobaczyli w nim człowieka o sporym doświadczeniu życiowym, obytego z ludźmi, a nie jakiegoś zasuszonego mola laboratoryjnego. Czemu?

Cogito, ergo sum

Słowa doskonale znane każdemu, kto ukończył przynajmniej podstawówkę. Prawda? Ja osobiście przez długi czas nawet święcie w nie wierzyłem. Jednak do zmiany zdania zmusił mnie właśnie Feynman. Z większości historii zawartych w jego biografii bije wrażenie, że przyłapał ludzi na "niemyśleniu". Zacząłem się zastanawiać nad takim stanem rzeczy. I wiecie co? On ma rację. Ludzie zazwyczaj nie myślą, ludzie co najwyżej wiedzą, a to niestety dwie różne kwestie. Możecie się oburzać, a ja i tak swoje wiem. Przytoczę wam parę przykładów i na ich podstawie opiszę wam mechanizm, jaki w tym dostrzegam. Dorosły (a więc mający swoje za uszami) człowiek musi zdjąć ciężkie pudło z wysokiej szafy. Z lenistwa nie chce mu się wyciągać drabinki, więc podtacza sobie krzesełko na kółkach, wchodzi na nie i... Wie przecież, że krzesełko jest niestabilne, zdaje sobie sprawę, że jak spadnie z ciężkim pudłem, to może sobie zrobić krzywdę. Więc dlaczego?

Drugi przykład, z tej samej dziedziny: dorosła kobieta, sięgając do wysoko zawieszonej szafki, staje na poręczy fotela. Niby powinna wiedzieć czym ryzykuje, ale przecież już to kiedyś zrobiła i nie spadła, więc... jakoś jej nie przyszło do głowy że za drugim razem może się to skończyć inaczej. Przykłady takich „genialnych” pomysłów można by jeszcze wiele przytoczyć. Nie wspomnę już o takich historyjkach jak gaszenie wodą pożaru instalacji elektrycznej itp. O tym możecie poczytać w Nagrodach Darwina . Oczywiście, usłyszę zaraz, że ci ludzie to idioci. Ale czy na pewno? Ile razy byliście świadkami prowokowania takich zdarzeń, jak ta historia z krzesełkiem? Jeśli się zastanowicie, to czy przysięgniecie, że sami nigdy czegoś podobnego nie wykręciliście? Większość osób mówi później: a wiesz, nie pomyślałem... I tu jest pies pogrzebany. Dlaczego jednak tak się dzieje? Według mnie to proste: nie uczy nas się myśleć. Bo myślenie, jeżeli ktoś nie jest upośledzony, to umiejętność, której można (i trzeba) się nauczyć. Kładzie się nam do głowy wiedzę, ale nie uczy się jej wykorzystywać. A jeśli już o tym mowa, nie uczy się nas również uczyć.

Myślenie nie boli...

Oto drobny przykład tego, jak się nas nie uczy: gdzieś w pierwszych klasach podstawówki poznajemy podstawy arytmetyki. Dodawanie, odejmowanie, mnożenie. W ramach mnożenia wkuwamy tabliczkę mnożenia (chyba że od moich szkolnych czasów coś się zmieniło). Dosłownie, wkuwamy ją „na blachę”. I biedne dzieciaki siedzą i ją klepią, strasznie nieszczęśliwe z tego powodu. Jak ktoś ma dobrą pamięć, to jeszcze pół biedy. Ale jak nie, to dopiero się namorduje. A wszystko to i tak psu na budę, bo powyżej granicy 100 trzeba liczyć ręcznie (czyli na kalkulatorze). Wystarczyłoby jednak wskazać prostą sztuczkę: otóż wiadomo, że poszczególne wyniki to wielokrotności poszczególnych liczb. Potem tylko trzeba zmusić się do myślenia, bo jeżeli 4x3 to trzykrotna wartość czwórki, to łatwiej ją w pamięci dodawać niż wkuwać. Ktoś mógłby powiedzieć, że to proste przy małych liczbach i niewielkich mnożnikach, ale co zrobić z takim np. 9x8? I znów wystarczy pomyśleć, że to tylko o jedną ósemkę mniej niż 8x10, czyli wystarczy od 80 odjąć 8. Jak nic wyjdzie nam dokładnie 72. Mnie tej metody nauczyła matka i szybko zrozumiałem, że sprawdza się nawet przy bardzo dużych wartościach. Jest to przykład praktycznego zastosowania wiedzy, którą każe się nam przyswoić. Czyli zmuszenia się do myślenia, zamiast uczenia się czegoś na pamięć. Ten mechanizm działa nie tylko przy arytmetyce. Sami dobrze wiecie, jak wiele rzeczy w szkole (i w życiu) każe nam się przyjmować „ na wiarę”. Tak jest, i kropka. To jest jedynie słuszna wersja, i koniec. A ludzie, stworzenia z natury nie lubiące się męczyć, szybko uczą się przede wszystkim tego, że nie warto się wysilać, zastanawiać, dociekać czy są inne możliwości, bo po co – i tak nikt nie doceni, szkoda czas marnować. Wygodniej jest przyjąć, że inni przecież wiedzą co robią (albo mówią). W końcu na pewno lepiej się na tym znają, prawda? ...ale niektórych męczy

Niestety, nie bez powodu mówi się, że człowiek myśli albo cały czas, albo w ogóle. Wiecie czym jest tak zwany "społeczny dowód słuszności"? Oto np. idzie sobie ktoś ulicą i widzi leżącego na chodniku człowieka. Chory, a może pijany? Pomóc czy zostawić? –zastanawia się nasz Ktoś.

I co robi? Sprawdza? Nie, skądże: patrzy po prostu co robią inni przechodnie. Omijają? A, w takim razie pijany, nie warto się nawet zatrzymywać... Zdarzyło się wam być takim Ktosiem? Kimś, kto słysząc wołanie o pomoc nie biegnie sprawdzić co się dzieje, tylko najpierw patrzy czy inni biegną? Albo kimś kto usłyszawszy o nowym leku, wiertarce czy podzespole gotów jest kupić nową zabawkę natychmiast, a dopiero potem sprawdzić czy rzeczywiście jest tak dobra (albo czy mu jest w ogóle potrzebna...)? Mechanizm opisany przez Feynmana spostrzegłem już jakiś czas temu, jednak nie potrafiłem go sobie wyjaśnić, bo nie mieściło mi się w głowie, jak to możliwe. Teraz już wiem. Nie zostaliśmy nauczeni kreatywnego myślenia. Nie zostaliśmy również nauczeni uczenia się. Mamy wiedzę, ale nie potrafimy jej kreatywnie wykorzystać. Oczywiste pytanie brzmi: gdzie tkwi błąd? W pewnym sensie w rodzicach, ale ich też przecież tego nie nauczono. Więc może w instytucjach, które powinny to robić, a nie robią? To chyba pokazuje, jak bardzo chore jest szkolnictwo (nie tylko polskie).

Cały problem skutecznie pogłębiają jeszcze wszelkie urządzenia, które ułatwiają nam życie. Bo po co mam się zastanawiać, jak policzyć 183x27, skoro mam kalkulator? Przejaskrawiam, ale tylko odrobinę. W życiu jest mnóstwo sytuacji, w których człowiek czuje się zwolniony z myślenia, bo maszyna robi to lepiej. Albo inni ludzie. Oczywiście, nie każę nikomu z tego wszystkiego rezygnować. Jedynym ratunkiem, jaki widzę, jest samodzielne zmuszanie się do myślenia. Zastosowanie odrobiny umysłowej dyscypliny. Drobne zabawy logiczne, coś, co nasze ospałe szare komórki zmusi do pracy. Może to być cokolwiek, co przyjdzie nam do głowy, byle wyrobić w sobie nawyk myślenia. Inaczej za parę pokoleń wpędzimy się w wegetację. Zmienimy się w bezmyślne istoty podpięte do sterty urządzeń, które wszystko będą robiły za nas. Scenariusz żywcem wyjęty z Matrixa, tyle że maszyny nie będą musiały nas spychać do tej roli siłą, sami się wykończymy. A potem przyjdzie czas na karaluchy.

Komentarze

Usunięty

02/08/2008 23:03

Dopiero teraz odkryłem ten ciekawy artykuł. Brawa dla autora za "zmuszanie do myślenia" :)

Curtiss

Gramowicz

Autor

10/03/2008 10:21

neozeus -> nie jestem socjologiem, ale z tego co zrozumiałem inaczej jest w przypadku kiedy ktoś woła o pomoc, a inaczej kiedy potrzebuje jej domyślnie (patrz leży na chodniku i cichutko pojękuje), zwłaszcza jeżeli jest nieco sfatygowany. Kiedy jak napisałem, pojawia się pytanie czy coś mu dolega, czy też po prostu leży "zalany w trupa". W tym drugim przypadku, społeczny dowód słuszności ma dokładnie takie same zastosowanie jak i w przypadku reklamy.To all -> Swoja droga ubawiło mnie z jak dużym poparciem spotkał się przykład tabliczki mnożenia. Sądziłem, że więcej dyskusji wywoła "krzesełko na kółkach". Mówiąc szczerze jestem niebywale zadowolony, przywracacie mi wiarę w ludzkość, coś pięknego.

09/03/2008 21:30

Zaitsev mi czasami sie nie chce po kalkulator siegac to w pamieci licze 4941 i nawet mi to wychodzi, no ale taki szybki jak kalkulator to nie jestem.

Trwa Wczytywanie

Curtiss w obronie inteligencji

GramTV przedstawia: